Ostrzenie noży w terenie nie jest łatwą sztuką. Wbrew pozorom to bardzo trudne zadanie, którego wykonanie trzeba dobrze zaplanować. W lesie przecież rzadko kiedy spotyka się stabilne i równe blaty, na których można położyć ostrzałkę. Noże muszą być doskonale ostre, bo są podstawowym narzędziem wykorzystywanym w czasie biwaków. Przetrwanie na łonie natury bez finki i dobrej siekiery jest wyzwaniem, na które nie każdy urlopowicz jest gotowy. Trzeba jednak pamiętać, że w prawdziwej głuszy większą wartość ma porządne ostrze niż telefon… który i tak nie ma zasięgu. Jak, więc naostrzyć nóż w terenie? Jak sobie poradzić na jachcie?
Materiały zabronione!
Zacznijmy od tych przedmiotów, które absolutnie nie nadają się od ostrzenia noża, chyba że chcesz go wyrzucić. Jeśli zależy Ci na tym, żeby właściwie dbać o Twoje noże, to nie ostrz ich byle czym. Przeciąganie ostrzem po skórzanym pasku, kamieniu znalezionym na polu albo spodzie ceramicznego kubka jest niedopuszczalne. Musisz sobie zdawać sprawę z tego, że przedmioty codziennego użytku nie nadają się do ostrzenia noży. Nie zostały w tym celu zaprojektowane ani wyprodukowane. Szkoda byłoby, żebyś zniszczył krawędź tnącą noża myśliwskiego za kilkaset złotych, ocierając go o pierwszy lepszy kamień. Robiąc tak, możesz też bardzo porysować głownię noża, co przyspieszy jej korozję. Noże powinno ostrzyć się tylko na ostrzałkach. Najlepiej o ich własności tnące zadbać jeszcze przed wyprawą, ale dobrze jest mieć możliwość poprawienia jej w czasie trwania wyprawy lub urlopu na jachcie.
Kamienie ostrzące
Najpopularniejszymi ostrzałkami terenowymi są kamienie ostrzące. Są wytrzymałe i śmiało można nosić je w plecaku. Jednak, żeby były lekkie, muszą mieć dość małe rozmiary. Dzięki temu zmieszczą się w kamperze lub małej szufladzie jachtu. Ostrzenie siekiery na takim kieszonkowym kamieniu może być nie lada wyzwaniem… ale jest realne. O ile oczywiście, nie zrobisz sobie przy tym krzywdy.
Najprostszym i najbardziej znaną ostrzałką kamienną jest popularna osełka. Każdy o niej słyszał i większość osób miała ją w swojej kuchni. To bardzo tradycyjne rozwiązanie, od którego pomału odchodzi się już w domach i profesjonalnych kuchniach. Wybierając osełkę, trzeba zwracać na gradację kamienia, jego materiał i geometrię.
Jeśli chodzi o gradację kamieni ostrzących, to najlepiej jest mieć kilka osełek o różnych parametrach. Niższe gradacje np. 200 służą do wstępnego ostrzenia bardzo stępionych noży. Wysokie gradacje (np. 800) służą do polerowania ostrza. Żeby dobrze zadbać o nóż, powinno się używać obu tych osełek.
Wersje kieszonkowe
Są to klasyczne kamienie ostrzące, ale w małych rozmiarach. Zwykle mają wymiary mniejsze niż 50 mm × 10 mm × 5 mm, co sprawia, że ich używanie jest szczególnie trudne. Nadają się do ostrzenia haczyków wędkarskich lub ostrzy z ząbkami. Umożliwiają to zagłębienia i kanty w kamieniu. Dzięki nim można naostrzyć nawet niewielkie powierzchnie, o ile oczywiście masz dużo czasu i cierpliwości. Ciekawym rozwiązaniem są małe kamienne pręty, które są zakończone na obu końca okuciami. Można na nich oprzeć palce i mocniej chwycić cały kamień. Taki typ ostrzałek nazywany jest psią kostką, bo bardzo przypomina ją kształtem. Są też osełki, które mają składaną rękojeść. Mechanizm ich działania jest podobny do mechanizmu zamontowanego w składanym nożu. Trzeba tutaj wyraźnie zaznaczyć i podkreślić, że ostrzałki kieszonkowe to rozwiązanie dość prowizoryczne, bo ze względu na małe rozmiary kamień dość szybko się zużywa.
Płaski kamień ostrzący
Ma płaską powierzchnię ścierną. Najczęściej jest prostopadłościanem. Nadaje się do większości noży myśliwskich, z wyjątkiem tych o wklęsłych odcinkach ostrza. Na takim kamieniu nie można przyłożyć ostrza na całej długości. Będzie przylegało do ostrzałki tylko w dwóch punktach lub też będzie ono opracowywane pod niewłaściwym kątem. To jak wiadomo może uszkodzić nóż. Głownia o profilu recurve musi być ostrzona na kamieniu, który może zaostrzyć także zakrzywioną krawędź.
Owalny kamień ostrzący
Owalne kamienie są rozwiązaniem odrobinę bardziej uniwersalnym niż prostokątne. Można na nich naostrzyć nie tylko noże o profilu recurve, ale też wszystkie inne. Tutaj trzeba jednak zaznaczyć, że będzie to mało wygodne. Proste ostrze opiera się na takim kamieniu dość małą powierzchnią. Musisz, więc sporo się napracować po to, żeby uzyskać odpowiednią ostrość. Przez cały proces koniecznie pamiętaj o trzymaniu optymalnego kąta ostrzenia, czyli około 20 stopni. Konieczne jest też naostrzenie obu stron noża, a to sprawia, że cała robota staje się podwójna.
Kamienie naturalne
Najpopularniejsze z nich to kamień belgijski, czyli Belgisher Brocken oraz Arkansas w wersji soft i hard. Jak się pewnie domyślasz, to duży wybór powoduje pewien chaos. Zwłaszcza dla nowicjuszy i osób, które nie są jeszcze zorientowane w sprawie. Wszystko można jednak prosto wytłumaczyć. Arkansas w wersji soft służy do wstępnego naostrzenia noża, który jest tępy. Wersja hard służy do wygładzenia ostrza i wypolerowania go.
Kamienie naturalne przegrywają w starciu z bardziej nowoczesnymi rozwiązaniami. Ich wyprodukowanie jest bardzo pracochłonne, więc produkt finalny też jest drogi. Bardzo szybko się zużywają, co gorsza – zużywają się nierównomiernie. Ich materiał jest starty dokładnie tam, gdzie wykonywałeś ruchy ostrzące. Właściwie nie nadają się do stali, które mają wysoką zawartość wolframu i wanadu. Ostrzałki z naturalnych kamieni kupują jeszcze właściwie tylko ci, którzy chcą poczuć się jak prawdziwi traperzy z dala od cywilizacji.
Kamienie syntetyczne
Nazywa się je też kamieniami ceramicznymi. Można je produkować z różnych związków, ale najbardziej popularny jest tlenek korundu, czyli Al2O3. Producenci nazywają go aluminą. Dość popularny jest też węglik krzemu, czyli SiC. Jeśli chodzi o aluminy, to ich pory dość szybko zapychają się w czasie używania, a twardość jest odpowiednia tylko do ostrzenia najbardziej popularnych ostrzy. Jeśli w nożu znajdzie się więcej niż 2% wanadu – to ostrzenie się nie powiedzie. W trakcie ostrzenia mogą odpadać z kamienia całe węgliki, co sprzyja szybkiemu zużycia kamienia. Osełki na bazie węglika krzemu są pod tym względem dużo bardziej wytrzymałe. Wszystkie kamienie syntetyczne ścierają się nierównomiernie. W miarę zużywania można zaobserwować deformacje kamienia, która ostatecznie uniemożliwia skuteczne korzystanie z niego.
Osełki diamentowe
Są to metalowe pręty lub płyty, które pokrywa się syntetycznym pyłem diamentowym. Jak łatwo się domyślić cena takich osełek jest dość wysoka. Oczywiście na rynku dostępne są tanie osełki, których producent twierdzi, że są pokryte warstwą pyłu, ale jakość produktu nie zachwyca. W tym wypadku cena i jakość idą w parze. Diamenty są bardzo twarde, więc wydają się świetnym materiałem na osełki. Są one, więc dużo lepsze niż jakiekolwiek osełki ceramiczne o podobnej gradacji. Trzeba też zauważyć, że diamentowa powłoka sprawia, że osełka nie deformuje się w miarę jej używania. Umożliwia za to skuteczne, efektywne i dość szybkie ostrzenie noży wykonanych z prawie każdego materiału.
Uniwersalna ostrzałka – AnySharp®
„Wspaniałe, małe urządzenie” -tak o ostrzałce AnySharp pisze najpopularniejszy Brytyjski magazyn dla miłośników Caravaningu-Practical Caravan. Zarówno na jachcie, jak i w kamperze przyda się ostrzałka prosta, lekka i poręczna. Taka, która zmieści się w szufladzie i plecaku. Taka właśnie jest ostrzałka do noży AnySharp®. Co ważne, jest ona też bezpieczna, bo ciężko się zranić przy jej używaniu. To bardzo ważne w sytuacji, w której nie możemy liczyć na twardy grunt pod nogami. Podróżując kamperem, można po prostu się zatrzymać, ale na jachcie to niemożliwe. On porusza się właściwie zawsze, nawet gdy jest zacumowany do brzegu. Dlatego właśnie pomocna jest ostrzałka mocowana do blatu przyssawką, taką jak w AnySharp®. Wystarczy tylko wygospodarować kawałek blatu, by stabilnie przytwierdzić ostrzałkę i ostrzyć nóż trzymając go jedną ręką, pamiętając o zasadzie: „Zawsze jedna ręka dla jachtu” 😉
Jest to seria artykułów o nożach „niecodziennego użytku” odpowiadająca na pytania:
1. Przegląd nietypowych noży, które nie są używane w gastronomii ani w domu.
2. Jak zadbać o niekonwencjonalne noże.
3. Przegląd możliwości ostrzenia takich noży.
